Logopedia
LOGOPEDIA
nauka o kształtowaniu właściwej mowy w okresie jej rozwoju oraz jej doskonaleniu w późniejszym okresie, a także o usuwaniu różnego rodzaju wad i zaburzeń mowy.
KONTAKT Z LOGOPEDĄ:
barbara.zawada@pm1-lobez.edu.pl
**************************
ROZWÓJ MOWY
Okres przedszkolny, to w rozwoju mowy dziecka okres swoistej mowy dziecięcej.
Trzylatek przychodząc do przedszkola powinien mieć w zasobie swoich głosek wszystkie samogłoski i prawie wszystkie spółgłoski - oprócz głosek syczących (s, z, c, dz), szumiących (sz, ż, cz, dż) oraz głoski r. Dziecko w tym okresie zaczyna już słuchowo odróżniać dźwięki s, z, c, dz od ich miękkich odpowiedników. Głoska r pojawia się pod koniec 4. roku życia. Około 4. - 5. roku życia pojawiają się głoski szumiące, choć mogą być jeszcze wymawiane jak s, z, c, dz.
Na początku okresu przedszkolnego mowa dziecka daleka jest od doskonałości. Mogą występować takie zjawiska jak: skracanie wyrazów, przestawianie sylab, upraszczanie grup spółgłoskowych. Występują zlepki wyrazów i neologizmy. Mimo że wiele głosek dziecko trzyletnie potrafi już wypowiadać poprawnie w izolacji i pod dyktando, to w mowie spontanicznej są one zamieniane na łatwiejsze pod względem artykulacyjnym.
Wymowa dziecka czteroletniego różni się od mowy trzylatka pod względem dźwiękowym. Utrwalają się takie głoski jak: s, z, c, dz; dziecko nie powinno ich już wymawiać jako ś, ź, ć, dź. Pojawia się głoska r, choć jej opóźnienie nie powinno jeszcze niepokoić. Opanowanie r jest dla dziecka tak wielkim sukcesem, że koncentruje się ono na tym osiągnięciu i często go nadużywa wymwiając wszędzie tam, gdzie wcześniej było l, czyli w słowach z głoską l również. Głoski szumiące dziecko zamienia jeszcze na syczące (s, z, c, dz) lub ciszące (ś, ź, ć, dź) - seplenienie fizjologiczne. Grupy spółgłoskowe, choć lepiej brzmiące niż u trzylatka, są nadal upraszczane.
Mowa dziecka pięcioletniego jest już zrozumiała. Ustalają się głoski szumiące. dziecko potrafi je poprawnie powtórzyć, choć w mowie spontanicznej mogą być nadal wymawiane jako syczące. Jeśli wcześniej nie pojawiła się głoska r, powinna pojawić się w tym czasie. Nadal mogą być upraszczane grupy spółgłoskowe, zarówno na początku wyrazu, jak i w środku.
U sześciolatków mowa powinna być już opanowana pod względem dźwiękowym. Może się jednak zdarzyć, że głoski szumiące oraz głoska r nie są jeszcze opanowane. Ostatni rok pobytu dziecka w przedszkolu jest w tym przypadku najlepszym momentem do podjęcia działań wspomagających pojawienie się brakujących dźwięków mowy i tym samym do zakończenia procesu nabywania wszystkich głosek występujących w języku polskim przed rozpoczęciem nauki w szkole.
**************************
MOWA
(za Genowefą Demel) jest sprawnością i trzeba się jej uczyć, tak jak wszelkich innych sprawności. Jest to możliwe dzięki stałemu, stopniowemu dojrzewaniu różnych organów mowy. Mowa wytwarza się dzięki skoordynowanej aktywności muskulatury języka, warg, gardła, podniebienia, krtani i płuc.
Do rozwoju i koordynacji poszczególnych części wchodzących w skład skomplikowanego narządu mowy potrzebny jest pewien okres i aktywne ćwiczenia. Od urodzenia, a nawet jeszcze w łonie matki, dziecko ćwiczy narządy artykulacyjne poprzez czynności ssania, połykania, żucia. W okresie przedszkolnym trening ten jest kontynuowany zarówno poprzez czynności związane z pobieraniem pokarmu, jak i samą czynność mówienia. Ważne jest, aby od początku zwracać uwagę na jakość i efektywność pracy narządów mowy podczas tych czynności.
Podstawowym środowiskiem kształtowania mowy i myślenia dziecka jest rodzina. Rozwój tych funkcji przebiega tu samoistnie w czasie codziennych sytuacji: ubierania, jedzenia, czynności pielęgnacyjnych, zabawy, zajęć domowników. Dziecko poprzez bezpośrednią interakcję z opiekunami ma możliwość obserwowania, naśladowania, poznawania otaczającej go rzeczywistości. Dzięki czynnikom uczuciowym występującym w rodzinie dochodzi do wzbogacania przeżyć dziecka oraz do zwiększania dynamiki w procesie nabywania mowy.
Jednym z najważniejszych warunków do spełnienia dla prawidłowego rozwoju mowy jest prawidłowo działający słuch. Diagnozę zaburzonego rozwoju mowy należy zawsze rozpocząć od badania słuchu.
Logopeda, po przeprowadzeniu swojego badania może również zlecić konsultacje z innymi specjalistami: neurologiem, psychologiem, laryngologiem, terapeutą SI, fizjoterapeutą.
**************************
TERAPIA LOGOPEDYCZNA
Opiera się na współdziałaniu trzech podmiotów:
logopedy , dziecka oraz rodziców.
Aby oddziaływania logopedy mogły przynieść skutek, niezbędna jest systematyczna praca zarówno w gabinecie, jak i w domu.
Terapia odbywa się pod kierunkiem specjalisty-logopedy, który na zajęciach przeprowadza szereg działań zmierzających do:
- usunięcia przyczyny występujących trudności w zakresie nabywania mowy
- usprawniania wymagających tego funkcji
- wprowadzenia potrzebnych zmian w zakresie realizacji poszczególnych dźwięków mowy (wywołanie prawidłowej głoski)
- utrwalania nabywanych stopniowo umiejętności poprzez przechodzenie do kolejnych etapów terapii
Zadaniem rodziców jest:
- zapewnienie opieki specjalisty (jeśli konieczna jest indywidualna terapia)
- stały kontakt ze specjalistą pracującym nad rozwojem mowy ich dziecka (w przedszkolu są to zwykle zajęcia w czteroosobowej grupie)
- wykonywanie ćwiczeń z dzieckiem zaleconych przez specjalistę w celu utrwalenia nabytych na zajęciach umiejętności
- dostarczanie informacji zwrotnych potwierdzających nabycie umiejętności lub utrzymywanie się istniejących trudności
**************************
ROZWÓJ MOWY A INTEGRACJA SENSORYCZNA
(za: Natalią Górką-Pik)
Na funkcje i rozwój narządów artykulacyjnych w decydującym stopniu wpływa napięcie mięśniowe, z którym dziecko przychodzi na świat. Nieprawidłowości w tym zakresie przybierają formę obniżonego lub wzmożonego napięcia mięśniowego. Dla rozwoju mowy kluczowe jest napięcie mięśniowe w obszarze ustno-twarzowym i oralnym.
Nieprawidłowości w zakresie integracji sensoryczną u dzieci z obniżonym napięciem mięśniowym dotyczą zarówno odbioru, przetwarzania, jak i reagowania na bodziec. Nieprawidłowości w zakresie systemu dotykowego manifestują się m.in. obniżoną percepcję struktury wrażeń dotykowych, zwiększoną ruchliwością, trudnościami w utrzymaniu uwagi i koncentracji wzrokowej. Znaczną grupę dzieci z obniżonym napięciem mięśniowym cechuje nadwrażliwość na dotyk. Może ona dotyczyć całego ciała, sfery ustno-twarzowej oraz oralnej, czyli zarówno zewnętrznej części twarzy, jak i wnętrza jamy ustnej.
Dysfunkcje w zakresie systemu dotykowego mają wpływ na wiele obszarów rozwoju. Zwykle modulowanie wrażeń zmysłu dotyku ulega poprawie wraz z liczbą doświadczeń.
Rola dotyku w procesie nabywania mowy u dzieci zarówno z prawidłowym napięciem mięśniowym, jak z jego obniżonym poziomem jest bezsprzeczna.
Dzieci z obniżonym napięciem mięśniowym to grupa wykazująca tendencję do opóźnionego rozwoju mowy, nieprawidłowości w zakresie odbierania, przetwarzania i interpretowania wrażeń zmysłowych oraz występowania wad wymowy. Obniżona lub ograniczona kontrola ciała dotyczy nie tylko dużych partii mięśni, ale i tych mniejszych (języka, warg – mięśnia okrężnego ust, mięśni policzków). W konsekwencji mamy do czynienia ze ślinieniem się, nieprawidłowym sposobem pobierania pokarmu, dyslalią rozwojową czy też opóźnionym rozwojem mowy.
U dzieci z obniżonym napięciem mięśniowym często występuje nadwrażliwość dotykowa objawiająca się awersyjną reakcją na wrażenia ze strony receptorów dotyku.
Niskie napięcie mięśniowe w obrębie aparatu artykulacyjnego powoduje obniżoną ruchomość warg i języka oraz żuchwy.
Przejawy obniżonego napięcia mięśniowego w obrębie twarzy u dzieci starszych objawiają się w pobieraniu kęsa pokarmowego, przeżuwaniu i połykaniu zarówno pokarmów stałych, jak i napojów. Dziecko może się krztusić i dławić. Męczy się podczas spożywania produktów twardych, wymagających długotrwałego żucia, a w konsekwencji odmawia ich spożywania. U dzieci z obniżonym napięciem mięśniowym w obszarze ustno-twarzowym najczęściej występują nieprawidłowe (zwykle interdentalne) realizacje głosek dentalizowanych (syczących, ciszących, szumiących) oraz głoski r. W tych przypadkach, poza stosowaniem odpowiednich strategii terapeutycznych z zakresu integracji sensorycznej, dziecko powinno być objęte gabinetowymi zajęciami logopedycznymi. Terapię tę watro wzbogacać o masaże ciała, zarówno części dystalnych, jak i sfery orofacjalnej. Należy także korygować sposób pobierania pokarmów oraz napojów.
**************************
!!! ZAGROŻENIE DYSLEKSJĄ !!!
(za: Jagodą Cieszyńską-Rożek, twórczynią Metody Krakowskiej
oraz metody symultaniczno-sekwencyjnej nauki czytania)
U wielu przedszkolaków proces kształtowania się systemu językowego nie został zakończony, a to umieszcza wszystkie te dzieci w grupie zagrożonych dysleksją. Wynika to z faktu, że nabywanie systemu językowego dokonuje się dzięki sekwencyjnemu, linearnemu przetwarzaniu danych przez lewą półkulę mózgu, a umiejętność czytania jest najwyższą formą opracowywania danych językowych.
Problemy te są związane z przewagą stymulacji prawej półkuli mózgu, dokonującą się przez nadmierne oglądanie telewizji i korzystanie z gier komputerowych. Dzieci co prawda szybko uczą się obsługiwać wszystkie techniczne urządzenia, ale mają wyraźnie zahamowane kształtowanie się dominacji lewej półkuli dla przetwarzania informacji językowych i czasowych.
Przewaga stymulacji bodźcami wzrokowymi, których źródłem są telewizor, komputer, billboardy, reklamy, emotikony, piktogramy, w znaczący sposób kształtuje dziecięcą percepcję. Krótszy czas rozmów z rodzicami, zaburzony język bohaterów dziecięcych filmów skutkuje trudnościami nie tylko w nabywaniu systemu fonetyczno-fonologicznego i syntaktycznego, ale także poważnymi problemami ze słuchowym odbiorem języka pisanego, a wtórnie dzieciom czytanego. Przedszkolaki mają poważne problemy z percepcją i zapamiętaniem informacji zawartych w prezentowanych im nawet krótkich tekstach.
W grupach trzylatków wiele dzieci nie realizuje głosek wargowo-zębowych, przednio- i tylnojęzykowych, nie buduje rozbudowanych zdań stylistycznie poprawnych. Pogląd, że dziecko nauczy się mówić w przedszkolu poprzez naśladownictwo, jest fikcją.
Wśród pięcioletnich dzieci przedszkolnych, stojących na progu szkoły, stwierdza się w dużej mierze zjawiska, które najczęściej są przyczynami dysleksji:
- nieprawidłowe artykulacje
- niski poziom analizy i syntezy wzrokowej
- zaburzenia słuchu fonemowego
- zaburzenia lateralizacji (nieustalona, skrzyżowana, lewostronna)
- obniżona sprawność manualna
Niski poziom języka utrudnia dzieciom przyswajanie i dostosowywanie się do reguł społecznych. Brak kompetencji społecznych skutkuje nieprawidłowymi reakcjami emocjonalnymi podczas zabaw i działań w grupie. Dzieci mają kłopoty ze zrozumieniem i zapamiętaniem poleceń i instrukcji werbalnych.
Dzieci dyslektyczne i te zagrożone dysleksją ujawniają prawopółkulowe sposoby przetwarzania języka.
W obniżonym poziomie percepcji i dyskryminacji słuchowej upatruje się przyczyn trudności w nauce czytania i pisania. Trudności z prawidłową interpretacją wrażeń słuchowych oraz nieprawidłowe wykorzystanie odebranych informacji słuchowych łączą się z zaburzeniami pamięci i uwagi.
Umiejętność porządkowania informacji w ciągi linearne oraz percepcja według porządku od lewej do prawej jest koniecznym warunkiem odniesienia sukcesu w nauce czytania. Z pomocą przychodzą tu ćwiczenia nazwane ogólnie przez Jagodę Cieszyńską lewopółkulowymi.
Na przyszłe problemy w sekwencyjnym, linearnym porządkowaniu informacji wskazują:
- dysleksja w rodzinie (rodzice, rodzeństwo, kuzynostwo),
- zaburzenia przebiegu ciąży i porodu, wcześniactwo,
- dysharmonie w rozwoju psychoruchowym w okresie niemowlęcym i poniemowlęcym,
- leworęczność w rodzinie,
- skrzyżowana lateralizacja (możliwość badania około 3. roku życia),
- skrzyżowana lateralizacja u obojga rodziców,
- oburęczność utrzymująca się po ukończeniu 3. roku życia,
- trudności w ubieraniu się,
- problemy z porannym wstawaniem,
- niechęć do jazdy na trój- i/lub czterokołowym rowerku,
- trudności z opanowaniem jazdy na dwukołowym rowerze,
- kłopoty z rysowaniem według wzoru, odwzorowywaniem linearnego układu klocków,
- problemy z naśladowaniem i układaniem sekwencji,
- trudności z naśladowaniem sekwencji ruchów,
- problemy z naśladowaniem naprzemiennych, szybko zmieniających się ruchów języka warg i żuchwy,
- kłopoty z opanowaniem słownictwa związanego z czasem (dni tygodnia, pory roku, przysłówki czasu, wyrażenia przyimkowe wyrażające czas),
- nieprawidłowy chwyt sztućców, nożyczek, ołówka,
- brak łączenia dwóch wyrazów w 2. roku życia,
- opóźniony rozwój mowy,
- wady wymowy,
- zaburzenia uwagi słuchowej,
- trudności w rozumieniu mowy w hałasie,
- trudności z użyciem przyimka,
- trudności z zapamiętywaniem imion koleżanek, kolegów,
- kłopoty z zapamiętaniem własnego adresu,
- kłopoty z przypomnieniem sobie zdarzeń z przeszłości,
- trudności z powtórzeniem linearnego przebiegu zdarzeń z bajki lub filmu,
- zbyt wczesna nauka języka obcego (przed opanowaniem systemu fonetyczno-fonologicznego języka etnicznego).
**************************